Wedyjska koncepcja czasu #3 Wedyjscy bogowie...
Wedyjska koncepcja czasu #3 Wedyjscy bogowie
W tradycji wedyjskiej bogowie zajmują niezwykle ważne miejsce – nie tylko jako istoty nadprzyrodzone władające siłami natury, ale też jako uosobienia kosmicznych zasad i porządku.
Indra, Agni, Surja, Vaju czy Uszas pełnili funkcje strażników harmonii, pośredników między światem ludzi a boskim wymiarem, a jednocześnie symbolizowali elementy wszechświata:
ogień, wodę, światło, rytm kosmiczny i prawdę.
Ich rola nie ograniczała się do funkcji religijnych. To wyrażenie najgłębszych intuicji człowieka o naturze świata, o cyklu życia i o tym, co przekracza granice jednostkowej egzystencji.
Jednak wedyjska religia wskazuje, że za wielością bóstw i ich różnych mocy, kryje się pierwotna jedność, która wszystko przenika i łączy. To jedność, która jest przede wszystkim nadrzędna. To prowadziło ku pytaniu: czy bogowie są niezależnymi bytami, czy raczej aspektami jednego, bezosobowego Absolutu – Brahmana? W ten sposób, przejście od politeistycznego rozproszenia, do filozoficznej idei Absolutu, stawało się naturalnym etapem ewolucji duchowej, gdzie mitologiczne figury otwierały drogę, ku refleksji metafizycznej nad istotą istnienia.
A co to jest Absolut, a raczej kim jest Absolut?
W hinduizmie Absolut to najwyższa, wieczna i niezmienna rzeczywistość duchowa. Jest źródłem wszystkiego, co istnieje – zarówno świata materialnego, jak i duchowego.
Nie ma postaci ani cech, jest poza czasem, przestrzenią i zmysłowym poznaniem. Jest to wszechobecna siła istnienia, którą określono mianem Najwyższej Osoby Boga - Kryszna.
To natura , zawierająca w sobie trzy ponadwymiarowe aspekty: Pierwsza natura - Bhagavan w aspekcie osobowym, jako najwyższa realizacja Prawdy Absolutnej.
Druga natura - Brahman, jako wszechprzenikający duch w aspekcie bezosobowym, to istnienie, świadomość i błogość. Jest obecna w każdej cząstce rzeczywistości.
Trzecia natura - Paramatma, to zlokalizowany aspekt Najwyższego, w sercach wszystkich żywych istot.
Celem duchowym wyznawców hinduizmu jest osiągnięcie jedności z Absolutem.
Weda przedstawia Brahmana nie tylko jako transcendentną, bezosobową zasadę, lecz jako rzeczywistość, która wyraża się w różnych funkcjach kosmicznych.
Tu, pojawia się „trójpostaciowość” boskości - Trimurti i Tridewi, gdzie trzy fundamentalne moce “Absolutu” zostały spersonalizowane do postaci.
Trimurti (Trójca męska). To trójca najważniejszych bóstw w hinduizmie: Brahmy, Wisznu i Sziwy.
Brahma jest stwórcą wszechświata,
Wisznu – jego opiekunem podtrzymującego ład świata,
Śiwa – niszczycielem i odnowicielem.
Razem symbolizują trzy aspekty kosmicznego cyklu: stworzenie, trwanie i zniszczenie.
Choć różnią się imionami i funkcjami, to nie są odrębnymi bóstwami, lecz trzema aspektami tego samego, jedynego Absolutu i są przejawem Brahmana.
Trimurti, to pogodzenie politeizmu z naturą istnienia, której Weda nadała Absolutowi twarz, a dzięki niej Absolut stał się bliższy w procesie poznawania przez ludzi i nie utracił swej transcendentnej głębi.
Tridewi (Trójca żeńska)
O ile Trimurti przedstawia trzy podstawowe funkcje Absolutu w postaci męskich bóstw: Brahmy (stwórcy), Wisznu (podtrzymującego) i Sziwy (niszczyciela i odnowiciela), o tyle Tridewi symbolizuje ich żeńskie, komplementarne energie – Śakti, czyli dynamiczną moc, dzięki której boskość może przejawiać się w świecie.
Tridewi to biginie:
Saraswati – małżonka Brahmy, bogini mądrości, nauki, mowy (vāk) i sztuki. Reprezentuje czysty intelekt i moc kreacji poprzez słowo i poznanie.
Lakszmi – małżonka Wisznu, bogini dobrobytu, piękna i harmonii. Uosabia utrzymanie porządku, pomyślność i duchową równowagę w świecie.
Parwati (czasem Durga lub Kali) – małżoka Śiwy, bogini siły, transformacji i zniszczenia złudzeń. Symbolizuje moc przemiany i odrodzenia, niezbędną do cyklicznego odnawiania świata.
W najstarszych tekstach wedyjskich (np. w Rygwedzie) nie występuje jeszcze pojęcie Tridewi w ścisłej formie, ale obecne są zalążki idei boskiej żeńskiej mocy – śakti, czyli pierwotnej energii kosmicznej.
Boginie takie jak Uszas (Jutrzenka), Aditi (nieskończoność, matka bogów) czy Saraswati (początkowo uosobienie rzeki, potem wiedzy) wyrażają tę energię życia, światła i porządku.
Boginie te są rozumiane jako ich istota męskich bogów. Bez Śakti, żaden z bogów Trimurti nie może działać – „bez energii (Śakti) nawet Śiwa jest bezwładny jak trup”.
Tridewi jest żeńskim obliczem Absolutu, ukazując, że boskość jest pełna tylko w jedności aspektu męskiego (świadomości) i żeńskiego (energii).
Tridewi ukazuje dynamikę istnienia – od poznania (Saraswati), przez utrzymanie harmonii (Lakszmi), po przemianę i odrodzenie (Parwati). To trzy fazy nieustannego ruchu kosmicznego i duchowego, w których przejawia się jeden Brahman, jeden Absolut.
A jakie znaczenie w Wedach mają bogowie tacy jak: Indra, Agni, Surya, Wayu, Ushas, o których mowa była w pierwszej części, zatytułowanej "Hinduizm. Początki Wed"?
To właśnie ci bogowie: Indra, Agni, Sūrya, Vāyu i Uṣas, należą do najstarszego i najbardziej pierwotnego kręgu bóstw wedyjskich, obecnych już w Rygwedzie – najstarszym ze świętych tekstów Indii. Ich znaczenie jest kluczowe, ponieważ w nich odbija się sposób, w jaki starożytni Ariowie pojmowali kosmos: jako dynamiczny porządek (ṛta), utrzymywany przez wzajemne współdziałanie sił natury i świadomości. Każde z tych bóstw było zarazem konkretnym zjawiskiem przyrody i symbolem duchowym.
Indra – Władca Nieba i Zwycięzca Chaosu
Indra jest najczęściej wspominanym bogiem w Rygwedzie. Włada burzami, piorunami i deszczem, a jego najważniejszy mit opowiada o pokonaniu demona smoka Vritry, który więził wody. Symbolicznie Indra reprezentuje siłę kosmicznego ładu, który przezwycięża chaos, oraz duchowe zwycięstwo nad niewiedzą i ograniczeniem.
W wymiarze rytualnym jest patronem wojowników, odwagi i królewskiej mocy (kṣatra). W wymiarze metafizycznym – siłą działania (śakti) w człowieku, impulsem do przekraczania granic.
Agni – Ogień i Pośrednik Między Światami
Agni to ogień – zarówno fizyczny (ofiarny, domowy, słoneczny), jak i duchowy. W Rygwedzie to najważniejszy pośrednik między ludźmi a bogami: przenosi ofiary wznoszone przez kapłanów do niebios. Symbolizuje światło świadomości, które rozprasza ciemność niewiedzy, oraz moc przemiany – fizycznej, moralnej i duchowej.
Agni jest też ogniem życia, obecnym w sercu człowieka – dlatego jego obecność w rytuałach oznacza oczyszczenie i zbliżenie do boskości.
Sūrya – Słońce i Źródło Jasności
Sūrya to słońce, boski woźnica, który codziennie przemierza niebo rydwanem zaprzężonym w siedem rumaków. W Rygwedzie jest uosobieniem widzialnego porządku wszechświata, światła prawdy (satya) i życia.
Duchowo symbolizuje świadomość, która oświetla wszystko – to boska jaźń (ātman), która przebudza i rozprasza iluzję. Stąd Sūrya stał się później jednym z symboli najwyższej rzeczywistości, utożsamianym z Brahmanem.
Vāyu – Wiatr i Oddech Życia
Vāyu jest bogiem wiatru, powietrza i oddechu – jednym z najbardziej subtelnych, ale wszechobecnych aspektów natury. W Rygwedzie pojawia się często razem z Indrą lub Agnim. Symbolizuje ruch, życie, energię oraz pranę – siłę witalną, która przenika wszystkie istoty.
W sensie duchowym Vāyu jest tchnieniem kosmicznym, które utrzymuje świat w istnieniu, i oddechem medytacji, który łączy człowieka z boskością.
Uṣas – Bogini Jutrzenki i Odrodzenia
Uṣas to jedna z najpiękniej opiewanych bogiń w Rygwedzie. Jest uosobieniem świtu, który przynosi światło i rozprasza mrok nocy. Każde jej pojawienie się to symbol wiecznego odradzania się życia, nowego początku i nadziei.
W sensie duchowym Uṣas oznacza przebudzenie świadomości, moment, gdy człowiek zaczyna dostrzegać światło prawdy w sobie.
Znaczenie ogólne
Wszyscy ci bogowie tworzą obraz świata jako żywego, dynamicznego organizmu, w którym wszystko przenika boska moc. Ich role nie są jedynie „funkcjami natury” – to symbole stanów duchowych i zasad kosmicznych. Wraz z rozwojem myśli wedyjskiej te siły zaczęto pojmować jako przejawy jednego, nieograniczonego Absolutu (Brahmana), a więc jako wcielenia boskiej jedności w wielości.
Ale Weda mówi o innych równie ważnych półbogach, których znaczenie jest tak samo ważne, to: Rudra, Ganeśa. W te postaci to czysto kosmiczne siły do bogów, którzy wyrażają wewnętrzne stany człowieka, świadomość i duchową moc przemiany.
Rudra, to groźny aspekt boskości i zwiastun Śiwy
Rudra jest jednym z najciekawszych i najbardziej tajemniczych bogów Rygwedy. Jego imię oznacza „ryczący” lub „dziki”. W tekstach wedyjskich jawi się jako bóg burzy, wiatru i chorób, ale także jako uzdrowiciel i obrońca. To bóstwo dwoiste – przynosi zarówno zniszczenie, jak i oczyszczenie. Uosabia moc przemiany poprzez destrukcję, śmierć, która nie jest końcem, lecz warunkiem odrodzenia.
W wymiarze duchowym Rudra symbolizuje wewnętrzną siłę ascetyczną, ogień tapas (duchowego żaru), który wypala iluzję i prowadzi do poznania. Jest to bóstwo medytacji, introspekcji i transcendencji. Ganesza – Pan Początku i Usuwający Przeszkody.
Ganeśa, syn Śiwy i Parwati, to jedno z najbardziej czczonych bóstw hinduizmu. Jego wizerunek – człowieka z głową słonia – jest pełen głębokiej symboliki.
Słoń oznacza mądrość, pamięć i siłę. Głowa Ganeśy symbolizuje rozum i intuicję, które pozwalają dostrzec prawdziwą naturę rzeczy. Jego duże uszy to zdolność słuchania prawdy, a małe oczy – skupienie. Ganeśa jest uosobieniem świadomości, która usuwa przeszkody na drodze poznania. Czczony jest na początku każdej modlitwy, rytuału czy przedsięwzięcia, ponieważ reprezentuje zasadę harmonii między duchem a materią. Jego imię oznacza dosłownie „Pana grup” (Gana-īśa), co odnosi się zarówno do kosmicznych istot, jak i do wewnętrznych energii człowieka.
Inne pokrewne bóstwa i ich znaczenie
Skanda (Kartikeya) – syn Śiwy i Parwati, bóg wojny i odwagi, uosabia siłę działania oraz energię młodości, Symbolizuje walkęducha z niewiedzą.
Hanuman – bóg-małpa, wierny sługa Ramy, symbol oddania, dyscypliny i bezinteresownej służby. W tradycji duchowej Hanuman jest wzorem bhakti – całkowitego zawierzenia Bogu.
Znaczenie tych bogów w rozwoju myśli religijnej
Wszystkie te postacie – Rudra, Ganeśa, Skanda, Hanuman czy boginie Tridewi – stanowią kolejne etapy personalizacji Absolutu. W myśli wedyjskiej Bra-hman jest bezosobowy, nieuchwytny i abstrakcyjny. Rzeczywistość ta zostaje wyrażona poprzez bogów, którzy są bliżsi człowiekowi, bo symbolizują jego emocje, pragnienia i duchowe dążenia.
Każdy z nich jest więc narzędziem kontemplacji Absolutu:
Rudra – poprzez zniszczenie i oczyszczenie,
Ganeśa – poprzez mądrość i harmonię,
Skanda – poprzez odwagę i działanie,
Hanuman – poprzez oddanie i pokorę,
Boginie – poprzez energię i kreację.
Razem tworzą pełny obraz rzeczywistości, w której boskość przenika każdy wymiar istnienia, od najsubtelniejszego po najbardziej zmysłowy.
W hinduskiej filozofii — zwłaszcza w kontekście wedyjskim i samkhjowym (Sāṃkhya) — wszechświat postrzegany jest jako złożony z fundamentalnych zasad lub elementów (tattw), które przenikają całą rzeczywistość. Twoje wymienione elementy — ogień, woda, światło, rytm kosmiczny i prawda — mają swoje odpowiedniki i głębokie znaczenia w tradycji hinduistycznej. Oto ich interpretacja:
Ogień (Agni)
Agni to zarówno bóstwo ognia, jak i sam ogień — jeden z pięciu wielkich elementów. Symbolizuje energię, transformację, ofiarę i świadomość. W Rygwedzie Agni jest pośrednikiem między ludźmi a bogami, ogniem ofiarnym, który przekazuje modlitwy do niebios. Na poziomie kosmicznym ogień oznacza zasadę przemiany: wszystko, co istnieje, przechodzi w inne formy poprzez ogień (zarówno fizyczny, jak i duchowy).
Woda (Apas) Apas (lub Jala) to żywioł wody. Symbolizuje życie, oczyszczenie, emocje i płynność. Wody są w Wedach często utożsamiane z matczynym łonem, z którego rodzi się życie. Duchowo reprezentują zdolność adaptacji i współczucia.
Światło (Tejas/ Jyoti) Tejas oznacza światło, blask, energię; subtelniejszy aspekt ognia. Jyoti (światło) symbolizuje poznanie, boską mądrość i świadomość duchową. W filozofii upaniszadowej światło utożsamiane jest z Atmanem (duszą) i Brah-manem (absolutem), „światłem, które świeci samo z siebie”. W sensie duchowym to światło prawdy i poznania, które rozprasza ciemność niewiedzy (avidyā).
Rytm kosmiczny (Ṛta) Ṛta (inaczej: „rita”) to jedno z najstarszych pojęć wedyjskich, oznaczające kosmiczny porządek, rytm i harmonię wszechświata. Jest zasadą, która utrzymuje wszystko w zgodzie: ruch planet, cykle natury, prawa moralne i duchowe. Bogowie, ludzie i natura funkcjonują w harmonii, gdy działają zgodnie z Ṛita. Z Ṛita wywodzi się późniejsze pojęcie Dharma: prawo, obowiązek i porządek moralny.
Prawda (Satja). Satya to prawda, rzeczywistość, to co jest wieczne i niezmienne. Pochodzi od rdzenia sat – „być”, „istnieć”. W Upaniszadach Satja utożsamiana jest z samym Brahmanem, czyli ostateczną rzeczywistością. Na poziomie etycznym Satya oznacza uczciwość, prawdomówność i życie w zgodzie z rzeczywistością. W połączeniu z, Ṛita stanowi fundament porządku kosmicznego i duchowego.
Dodaj komentarz